خلاصه کتاب جامعه شناسی آموزش و پرورش دکتر علاقه بند
کلیات
مقدمه : آموزش وپرورش،فراگردی زگهواره تا گور است و در هر جامعه ای و درهر دوره ای از زندگی بشر از گذشته تا کنون ، در جوامع ساده تا پیچیده به اشکال گوناگونی بوده است، ازیادگیری براساس تجربه های زندگی تا آموزش های آموزشگاهی، بنا براین آموزش وپرورش یک پدیده ی اجتماعی است ومثل هر پدیده ی اجتماعی موضوع مورد مطالعه ی جامعه شناسی است.
جامعه شناسی : جامعه شناسی به زبان ساده مطالعه ی پدیده ی اجتماعی است وبه کنش و واکنش ها وتأثیرات متقابل انسان وجامعه مربوط است به عبارت دیگر جامعه شناسی برای کشف الگوهای مشترک یا متفاوت زندگی در قلمرو پردامنه ی زندگی انسان درگروه ها وجامعه هاف به مطالعه و تحقیق می پردازد.
علاوه برجامعه شناسی سایررشته های علوم اجتماعی هرکدام با جنبه ای از زندگی گروهی واجتماعی انسان از جمله آموزش وپرورش سروکار دارند. درواقع فهم درست تر وسنجیده تررفتار انسان مستلزم استفاده از رویکرد میان رشته ای است.
لذا جامعه شناسی آموزش وپرورش یکی از چند رشته ای است که به فهم ماهیت ومنش پیچیده ی آموزش و پرورش یاری می رساند و وجه تمایز آن با سایر رشته ها در نوع پرسش ها وروش تحلیل آن است.
جامعه شناسی آموزش وپرورش: آموزش و پرورش، پدیده‌‌ای است که آشکار یا نهان در تمام ارکان و نهادهای اجتماعی جای دارد و از راه تاثیرات متقابل در کل نظام اجتماعی نفوذ می‌کند. فراگرد آموزش و پرورش، متضمن ترکیبی ازروابط وکنش‌های متقابل اجتماعی است. تحلیل جامعه‌شناختی آن هم می‌تواند به آموزش وپرورش رسمی که تحت شرایط معین درآموزشگاه ها صورت می‌گیردوهم به فراگردهای تربیتی بی‌شماری که در خانواده ومحیط زندگی به صورت منفی اتفاق می‌افتد ناظر باشد. «به طورکلی جامعه‌شناسی آموزش و پرورش برمطالعه روابط میان آموزش وپرورش وجامعه، از طریق کاربرد منظم دانش، مفاهیم، نظریه‌ها، روشها و فنون جامعه‌شناسی، اطلاق می‌شود. در تعریفی دیگر، جامعه‌شناسی آموزش و پرورش عبارت است از: تحلیل علمی الگوها و فراگردهای اجتماعی دخیل در نظام آموزش و پرورش(بروک اور و اریکسون 1975).
منظور از نظام آموزش و پرورش الگوی کلی نهادها و سازمانهای رسمی جامعه است که به واسطه آن معارف و میراث فرهنگی منتقل و پرورش و رشد اجتماعی و شخص افراد جامعه میسر می‌شود».
به طور کلی هدف جامعه شناسی آموزش وپرورش آن است که پدیده آموزش وپرورش ، نحوه ی تشکل وسازمان دهی وکارکردهای آن در زندگی اجتماعی مطالعه می کند.
منابع تکمیلی برای مطالعه بیشتر :
1- سیرایت میلز؛ بینش های جامعه شناختی ؛ ترجمه دکتر عبد المعبود انصاری .
2- گی روشه ، کنش اجتماعی ، ترجمه دکتر هما زنجانی زاده .
3- قرایی مقدم،امان‌الله؛جامعه‌شناسی آموزش وپرورش،تهران، کتابخانه فروردین، چاپ اول مرداد 137.
4- گلشن فومنی، محمدرسول؛ جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، تهران، انتشارات شیفته، چاپ اول 1372.
5- فرجاد، محمدحسین؛ جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، تهران، دانشگاه تربیت معلم، چاپ
ضرورت آموزش جامعه شناختی آموزش و پرورش: جامعه سی آموزش و پرورش بیش از سه ربع قرن، یکی از دروس دانشگاهی رشته های علوم تربیتی و اجتماعی بوده است. ولی پس از تثبیت آن به عنوان یکی از شاخه های تخصصی رشته جامعه شناختی و گسترش دانش نظری و کاربردی آن، اهمیت و ضرورت آموزش آن برای دانشجویان علوم تربیتی و جامعه شناسی محسوستر شده است.
فصل دوم
به طور کلی، دانش جامعه شناسی آموزش و پرورش، می تواند برای والدین، معلمان و کارگزاران آموزش و پرورش، آگاهیهای سودمندی در زمینه درک و تشخیص مسائل تربیتی و حل آنها فراهم کند. از این رو، آموزش آن در رشته های مختلف می تواند مفید باشد. مولفان و صاحبنظران این رشته، دلایل مهمی برای تدریس جامعه شناسی آموزش و پرورش به دانشجویان رشته های آموزش و پرورش قایل شده اند که به پاره ای از آنها، به شرح زیر اشاره می کنیم.
1- با گسترش روزافزون آموزش وپرورش، دانش آموزان گوناگونی ازخاستگاههای اجتماعی مختلف، باتفاوتهای فردی، خانوادگی، طبقه اجتماعی، قومی وزبانی، به آموزشگاهها سرازیرمی شوند. یکپارچه سازی آنان، درچارچوب کلاس درس و مدرسه، مستلزم فهم عمیق تفاوتهای اجتماعی آنان و اثرات این خصایص بر یادگیری و پیشرفت تحصیلی است. معلمان، مدیران آموزشی، مربیان و کارشناسان آموزش و پرورش، برای حل مسائل و مشکلاتی که این عوامل پدید می آوردند، به ابزارهای مفهومی و مهارتهای اجتماعی نیازدارند تا هریک درحوزه کارخود بتوانند با اثربخشی عمل کنند. جامعه شناسی آموزش و پرورش، دانش و معلومات لازم در این زمینه را برای آنان میسر می سازد.
2- جامعه شناسی آموزش و پرورش بینش کاملتری نسبت به مدرسه، جامعه و دانش آموزان فراهم می کند که دروس دیگر، مثل روان شناسی تربیتی، فلسفه آموزش و پرورش و تاریخ آموزش و پرورشبه تنهایی قادر نیسشتند. در واقع این درس تعادلی در دانش رفتاری معلم و مربی به وجود می آورد که بدون آن، چنین تعادلی دشوار است.
3- امروزه،کارآموزش وتربیت، بدون تکیه بریافته های علمی مربوط به تاثیرعوامل اجتماعی برامریادگیری، فاقد اثربخشی لازم است. آموزش جامعه شناسی آموزش و پرورش، در جوار سایر دروس علمی، کارگزاران آموزش و پرورش را با یافته های جدید، در زمینه اثرات عوامل گوناگون اجتماعی بر یادگیری و پیشرفت تحصیلی آشنا می سازد.
4-مطالعه جامعه شناسی آموزش و پرورش ،کارگزاران آموزش و پرورش را، از لحاظ نگرش و رفتار، از قید تنگ نظریها و تعصبات می رهاند؛ زیرا با وسعت بخشیدن به چشم انداز حرفه ای آنها؛ تجربه های آنها را معنا دار ساخته، آنها را نسبت به تفاوتهای فرهنگی، دینی، اجتماعی، نگرشی و رفتاری در محیطهای آموزشی، حساس می سازد.
5- کارگزارانی که مسئولیت خطیر سیاست گذاریها و تصمیم گیریهای تربیتی را بر عهده دارند، به مدد دانش جامعه شناسی آموزش و پرورش،از نیروهای اجتماعی موثر بر آموزش و پرورش و طرق اثرپذیری نظام آموزش و پرورش از آنها، آگاهی پیدا کرده، ودر انجام وظایف حساس خود، می توانند با اشراف بیشتری عمل کنند.
6- جامعه شناسی آموزش و پرورش به تمام کارگزاران آموزش و پرورش کمک می کند که از نقشها و وظایف گوناگون موجود در میحط های آموزشی، در ارتباط با هدفهای آموزش و پرورش، تصویر درستی به دست آورده و ضرورت ایجاد هماهنگی بین انتظارات مختلف را درک نمایند.
7- سرانجام، دانش جامعه شناسی آموزش و پرورش، همراه با روان شناسی تربیتی و فلسفه آموزش و پرورش، می تواند در تعیین هدفها و خط مشی های آموزش و پرورش، هدفهای رفتاری و عملی مدرسه وکلاس، مددکار باشد. همان طور که روان شناس تربیتی به تعیین عملکرد آموزشی فردی می پردازد، جامعه شناسی آموزش و پرورش می تواند به تعیین هدفهای رفتار گروهی و اجتماعی در برنامه های آموزشی کمک کند.
رویکرد های نظری در جامعه شناسی آموزش و پرورش:
مطالعات جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، در سه زمینه‌ی مهم، تمرکز یافته‌اند:
نظام‌های بزرگ آموزش و پرورش، نهادهای آموزشی خاص و تعامل در محیطهای آموزشی. ذیلاً سه رویکرد نظری مهم جامعه‌شناسی را به اختصار شرح می‌دهیم: رویکردهای کارکردگرایی و تضاد، با دیدی کلان‌نگر به جامعه و روابط اجتماعی می‌نگرند. در صورتی که رویکرد تعاملی با نگاهی خردنگر، روابط مقابل میان افراد و گروههای کوچک را مطالعه می‌کند.
1ـ دیدگاه کارکردگرایی: این دو رویکرد نظری که از آن به عنوان نظریه‌ی توافق نام برده می‌شود، نظام جامعه نهادهای آن را، متشکل از اجزای همبسته‌ای می‌داند که دو پیوند با یکدیگر فعالیت کرده هرکدام کارکرد لازم و معینی را برای گردش کار و بقای کل جامعه انجام می‌دهند. الگوی کلی روابط متقابل بین اجزای نظام جامعه، ساختار آن را تشکیل می‌دهد در این ساختار، هریک از اجزاء، کارکرد یا نقش ویژه‌ای در ارتباط با سایر اجزاء و کل نظام بر عهده دارند، پیوند و هماهنگی میان اجزا، یگانگی و یکپارچگی نظام را به وجود می آورد. علی‌رغم تغییراتی که در اجزا و نهادهای اجتماعی اتفاق می‌افتد. همواره در آن تعادلی برقرار می‌شود که ثبات و پایداری نظام را تضمین می‌کند وسرانجام توافق در ظام ازطریق جامعه‌پذیری والقای ارزش‌های اساسی به اعضاء، حاصل میگردد.
تحلیل نظام آموزش وپرورش از دیدگاه کارکردگرایی: از این دیدگاه، نظام آموزشی به عنوان بخش لاینفکی ازکل نظام جامعه تلقی می‌شود که کارکردهایی نظیرانتقال فرهنگ وجامعه‌پذیری را،برای حفظ نظام اجتماعی جامعه، انجام می‌دهد.جامعه‌شناسانی که به شیوه‌ی کارکردی، آموزش و پرورش را مطالعه می‌کند غالباً آن را به عنوان نهاد اجتماعی و از لحاظ ساختار وکارکردهای سازمانی، نقشها و فعالیت‌های سازمان‌ها و تحقق اهداف ومقاصد آن مدنظرقرار می‌دهند. منتقدان این روش بر آنها که رویکرد کارکردی، آرمان‌ها، ارزش‌ها، علایق و انتظارات گروههای مختلف و متضاد جامعه را، در ارتباط با هدفها وبرنامه‌های نظام آموزشی نادیده می‌گیرد. انتقاد دیگر، دشواری تحلیل کنش‌های متقابل وپویائیهای موجود درمحیط‌‌های آموزشی ـ نظیرروابط مقابل میان دانش‌آموزان و معلمان ـ از این دیدگاه است. افزون بر آن، این رویکرد با محتوای فراگرد آموزش و پرورش کاری ندارد. علی‌رغم این نگرش، افراد در ساختار نظام آموزشی، فقط ایفاگر نقش یا کارکرد به شمار نمی‌روند بلکه نقش و کارکرد خود را می‌آفرینند و تغییر می‌دهند. سرانجام این نظریه به صورت ضمنی فرض می‌کند که تغییر در نظام، تدریجی و آگاهانه بوده، تعادل آن را بر هم نمی‌زند که این امر به وضوح در همه موقعیت‌های اجتماعی صحت ندارد. 2- دیدگاه ستیزیا تضاد: درحالی که نظریه توافقی بر یگانگی وثبات تکیه دارد دیدگاه تضادی برماهیت اجبارتاکیدمی ورزد.این نظریه برآن است وجود گروههای ذینفع ورقابت جوهمواره جامعه رادرمعرض کشمکش قرارمیدهد صاحبنظران این دیدگاه آموزش وپرورش را به منزله ی نوعی ابزار دردست نظام سرمایه داری تلقی میکنند
منابع بیشتر: